Aναγκαίος όσο ποτέ ο Θεσμός ΚΔΑΠ- ΚΔΑΠ/ΜΕΑ στην Πέλλα & σε όλη την Επικράτεια

Η Ηλεκτρονική μας Εφημερίδα karatzova.com στηρίζει ανεπιφύλακτα τον Θεσμό των ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ/ΜΕΑ

Πολλές φορές έχουμε αναφερθεί στον τρόπο λειτουργίας των Κ.Δ.Α.Π. και Κ.Δ.Α.Π./ΜΕΑ τονίζοντας τη σπουδαιότητα της αποστολής τους και τον κοινωνικό χαρακτήρα που πρέπει να διατηρήσουν.

Παραθέτουμε τις θέσεις της εκπαιδευτικού κυρίας Όλγας Τριανταφυλλίδου – Ταγλαρίδου εργαζόμενης στο Κ.Δ.Α.Π. «Μπατάνι» του Δήμου Έδεσσας, ενός εκ των λειτουργούντων Κ.Δ.Α.Π. της περιοχής μας:

ΚΕΝΤΡΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ (Κ.Δ.Α.Π.)

Μια παιδαγωγική «Όαση» εποικοδομητικών δραστηριοτήτων

Η αναγκαιότητα ύπαρξης του θεσμού των Κ.Δ.Α.Π., όπως κατά το παρελθόν αρκετές φορές έχουμε επισημάνει, βεβαιώνεται από τις εκπεφρασμένες κατά καιρούς θετικές απόψεις και θέσεις τόσο των ίδιων των παιδιών που

γαλουχήθηκαν σ’ αυτά, όσο και των γονιών τους. Επιπλέον, η αναγκαιότητα του θεσμού έχει τονισθεί και από τη συντριπτική πλειοψηφία των συλλογικών οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία σε δύσκολες στιγμές της πορείας του τον στήριξαν παντοιοτρόπως. Δεν είναι μόνο τα ομόφωνα ψηφίσματα που ελήφθησαν στις κρίσιμες αυτές καμπές, αλλά κυρίως οι έμπρακτες ενέργειες στήριξης της χειμαζόμενης οικογένειας του Ελλαδικού χώρου που εκδήλωσαν, χρηματοδοτώντας και στηρίζοντας την απρόσκοπτη συνέχιση της λειτουργίας του.

Δίπλα τους συντάχθηκε και η πλειοψηφία των οργάνων της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, ενισχύοντας τις θέσεις τους, ενώ από τη συλλογική αυτή προσπάθεια δεν απουσίασαν και Ιδρύματα μεγαλοεφοπλιστών και άλλων οικονομικά ισχυρών παραγόντων τα οποία, όταν κρίθηκε αναγκαίο ως από μηχανής Θεός παρενέβησαν, προκειμένου να «μπαλώσουν» την αδυναμία εύρεσης πόρων από το οικονομικό μας σύστημα. Τέλος, παρά τις μεμονωμένες, όχι και τόσο θετικές, δηλώσεις ορισμένων εκπροσώπων του Ελληνικού Κοινοβουλίου, η συντριπτική πλειοψηφία των εκλεγμένων από τη λαϊκή βάση αντιπροσώπων μας και των κομματικών τους μηχανισμών εκφράστηκε θετικά για την αναγκαιότητα ύπαρξης του θεσμού αυτού.

Και επειδή τα παραπάνω ίσως αμφισβητηθούν από «καλοπροαίρετους» ως αναπόδεικτα, κρίνεται σκόπιμο να παραθέσουμε ενδεικτικά ορισμένους ψυχρούς, πλην όμως λίαν κατατοπιστικούς για την αλήθεια των ισχυρισμών μας, αριθμούς.

Η διαρκώς αυξανόμενη παρουσία των Κ.Δ.Α.Π. στην Ελληνική επικράτεια διαφαίνεται περίτρανα από τα στατιστικά στοιχεία των επίσημων αρχείων της Ε.Ε.Τ.Α.Α., τα οποία και εξαλείφουν κάθε αμφιβολία και δυσπιστία.

Σύμφωνα με αυτά ο αριθμός των Κ.Δ.Α.Π. σήμερα ανέρχεται σε τριακόσιες ενενήντα τρεις (393) μονάδες, μη συμπεριλαμβανομένων των Κ.Δ.Α.Π/ΜΕΑ). Την προηγούμενη περίοδο (2013-2014) φοίτησαν – απασχολήθηκαν σε αυτά 12.901 παιδιά, αριθμός αυξημένος σε ποσοστό 40% σε σχέση με τα 9.330 παιδιά που φοίτησαν το προηγούμενο σχολικό έτος (2012-2013), ήτοι 3.571 παιδιά επιπλέον. Το συνεχές και διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον που εκδηλώνουν οι γονείς για τις δομές αυτές διαφαίνεται και από το αυξημένο κατά 73% ποσοστό των παιδιών, που αριθμητικά μεταφράζεται σε 7.453 παιδιά την περίοδο 2010-2011 και 12.901 παιδιά την περίοδο (2013-2014) όπως προαναφέρθηκε.

Όπως γίνεται αντιληπτό μέσα σε 4 μόλις χρόνια ο αριθμός των παιδιών που φοιτούν – απασχολούνται σε αυτά διπλασιάσθηκε, ενώ το ενδιαφέρον γονιών και παιδιών είναι συνεχές και έκδηλο, αυξανόμενο μάλιστα με πολλαπλασιαστικούς ρυθμούς.

Αδιαμφισβήτητο τέλος αποτελεί το γεγονός ότι, την περίοδο του σχολικού έτους (2014-2015) που διανύουμε, ο αριθμός των αιτήσεων για συμμετοχή στο πρόγραμμα που κατατέθηκαν αφορούσε συνολικά 21.513 παιδιά, αριθμός αυξημένος κατά 289% της αντίστοιχης περιόδου 2010-2011 (7.453 παιδιά), αποδεικνύοντας περίτρανα ότι μόλις μέσα σε πέντε χρόνια ο αριθμός των παιδιών σχεδόν τριπλασιάστηκε.

Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε, σε γενικές γραμμές, στην αποστολή, το ρόλο και τις επιδιώξεις των Κ.Δ.Α.Π. όπως διαμορφώθηκαν κατά το χρονικό διάστημα σύστασης και λειτουργίας τους μέχρι σήμερα.

Τα Κ.Δ.Α.Π., πέραν της διπλής, προς το παιδί και προς την οικογένειά του προσφοράς, έχουν και ευρύτερη κοινωνική αποστολή. Μέσα από τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργία τους συμβάλουν στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των δημοτών, στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της συλλογικής συνείδησης, καθώς και στην αναγέννηση αξιών, μέσω των οποίων προάγονται οι κοινωνικές σχέσεις και διατηρείται η κοινωνική συνοχή.

Στη σημερινή μάλιστα εποχή που ο κοινωνικός ιστός, αν δεν έχει διαρραγεί όπως ισχυρίζονται πολλοί βρίσκεται ήδη στα όριά του, αντιλαμβανόμαστε όλοι πόσο αναγκαία αποτελεί η χωρίς προσκόμματα συνέχιση λειτουργίας τους για τη στήριξη της οικογένειας που εξακολουθεί να αποτελεί τον υγιή στυλοβάτη της κοινωνίας. Άλλωστε η υποβάθμιση των αξιών ψηλαφίζεται στις διαφόρου μορφής επιθετικές τάσεις που εκδηλώνουμε μικροί και μεγάλοι σε βάρος των συνανθρώπων μας. Οι κοινωνικές μας σχέσεις τείνουν να αποκτήσουν χαρακτήρα ψυχρών επαγγελματικών επαφών, αποβάλλοντας το ανθρώπινο ζεστό πρόσωπό τους, επενδυόμενοι ένα άκομψα τεχνητό και τυπολατρικό προσωπείο. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα η συλλογική συνείδηση να κατακερματίζεται και να μην μπορεί να εκφραστεί και να ενεργήσει ως μία συνεκτική δύναμη, προκειμένου να αντιμετωπίσει ξενόφερτες – ξενοκίνητες πολιτικοοικονομικές και κοινωνικές απειλές, όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα.

Γίνεται αντιληπτό ότι βασικές επιδιώξεις των Κ.Δ.Α.Π αποτελούν η ανάπτυξη της κοινωνικότητας, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της συντροφικότητας των παιδιών, η εξοικείωσή τους με την τέχνη και τον πολιτισμό της πατρίδας τους και ιδιαίτερα η σύνδεσή τους με την ιστορία του τόπου που διαμένουν. Παράλληλα επιδιώκουν την ενδυνάμωση του πνεύματος ισότητας των δύο φύλων, συντελώντας στην άμβλυνση ή και την εξάλειψη ακόμη των οιονδήποτε μορφής κοινωνικών, θρησκευτικών, πολιτισμικών, οικονομικών, εθνοτικών, φυλετικών και λοιπών ιδιαιτεροτήτων και διαφορών. Ακόμη συμβάλλουν στην καταπολέμηση κάθε μορφής προκαταλήψεων και ρατσιστικών συμπεριφορών, επιδιώκοντας ένα όμορφο κλίμα συναίνεσης, ειρηνικής και αγαπητικής συνύπαρξης μεταξύ των παιδιών. Γενικότερα μπορούμε να πούμε ότι στοχεύουν στην αποφυγή περιθωριοποίησης όσων παιδιών κινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό, με την δημιουργία ενός καταλλήλου και ζεστού περιβάλλοντος και την παροχή εξειδικευμένης και ολοκληρωμένης υποστήριξης.

Οι ανωτέρω επιδιώξεις επιτυγχάνονται σε μεγάλο βαθμό μέσα στους χώρους των Κ.Δ.Α.Π. Πολλά παιδιά των δομών που καλλιεργήθηκαν σε αυτούς φοιτούν ήδη σε διάφορες σχολές της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κοσμώντας με την παρουσία τους και αυτούς τους χώρους, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της ελεύθερης έκφρασης των διακινουμένων σε αυτές ιδεών. Μάλιστα οι πρώτοι απασχολούμενοι έχουν ήδη αποφοιτήσει και κατέχουν πλέον σημαντικές «θέσεις» στην τοπική κοινωνία, διαπρέποντας σε όλους τους τομείς δράσης της. Αναζητήστε τα παιδιά αυτά στην κοινωνία που διαμένετε και θα αντιληφθείτε την αλήθεια των ισχυρισμών μας.

Ως παιδαγωγικές αρχές και στόχοι των Κ.Δ.Α.Π. θεωρούνται η διασφάλιση του σεβασμού της ατομικότητας του κάθε παιδιού, η ενεργοποίηση της δημιουργικότητας, η ανάπτυξη της κοινωνικότητας και η καλλιέργεια της αισθητικής του. Οι παραπάνω αρχές και στόχοι ενυλώνονται μέσα από ευέλικτα παιδαγωγικά προγράμματα που περιλαμβάνουν ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες και δράσεις. Περιλαμβάνουν ακόμη και άλλες εναλλακτικές μορφές προγραμμάτων, όπως εξατομικευμένη απασχόληση προσανατολισμένη στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, ικανότητες και δεξιότητες κάθε παιδιού, συντονισμένες ομαδικές καλλιτεχνικές δραστηριότητες, εξειδικευμένες τακτικές και έκτακτες πολιτιστικές εκδηλώσεις, κοινές καλλιτεχνικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν παιδιά και γονείς, προγράμματα συνεργασίας με άλλους φορείς, οργανώσεις, συλλόγους, σωματεία κ.α.

Πέραν των βασικών παιδαγωγικών προγραμμάτων τα οποία υλοποιούν παιδαγωγοί (Δάσκαλοι – Νηπιαγωγοί) τα Κ.Δ.Α.Π. στελεχώνονται και από εκπαιδευτικούς διαφόρων άλλων ειδικοτήτων όπως γυμναστών, καθηγητών πληροφορικής, μουσικής κ.α., οι οποίοι με τη σειρά τους συντελούν στην πολύπλευρη καλλιέργεια και ανάπτυξη των παιδιών. Ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών δαπανάται εποικοδομητικά και μέσα από την κατάλληλη αξιοποίηση των προτιμήσεών του το κάθε παιδί ανακαλύπτει σταδιακά τις ιδιαίτερες κλήσεις και τα ενδιαφέροντά του. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι η έγκαιρη και έγκυρη αξιοποίηση των «ταλάντων» των παιδιών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα και οδοδείκτη πορείας στην επαγγελματική τους ανέλιξη και σταδιοδρομία.

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να τονίσουμε ότι ο τρόπος λειτουργίας των Κ.Δ.Α.Π. και τα παιδαγωγικά προγράμματα που εφαρμόζονται στοχεύουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών. Άλλωστε κύρια αποστολή τους αποτελεί η κοινωνική ένταξη των παιδιών, η οποία διαμορφώνεται, καλλιεργείται και αναπτύσσεται, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, μέσα σε ένα ελεγχόμενο παιδαγωγικά, «εξωσχολικό» περιβάλλον, όπως αυτό των Κ.Δ.Α.Π.

Η αναγκαιότητά τους σήμερα θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ, καθόσον μέσα από πληθώρα ερευνών έχει αποδειχθεί ότι η επιθετική, βίαιη και μη προσαρμοσμένη στα κοινωνικά δεδομένα συμπεριφορά των παιδιών διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από την πολύωρη και ανεξέλεγκτη παρακολούθηση των διαφόρων «σκληρών» σκηνών των προγραμμάτων της τηλεόρασης. Διαμορφώνεται μέσα από την πολύωρη και ανεξέλεγκτη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των διαφόρων ηλεκτρονικών παιχνιδιών και κυρίως των βίαιων πολεμικών «παιχνιδιών»!!, με τα οποία δυστυχώς από πολύ μικρή ηλικία τα παιδιά εξασκούνται.

Έτσι τα παιδιά, τα παιδιά μας, αργά αλλά σταθερά μιμούνται τη βία, την οποία, όπως όλοι γνωρίζουμε καλά, ήδη εκδηλώνουν και στους χώρους των σχολείων και μάλιστα από τις τάξεις του Δημοτικού. Η εσωστρέφεια, η απομόνωση ή έλλειψη κοινωνικότητας είναι πλέον φανερή σε μεγάλο τμήμα του νεανικού μας πληθυσμού. Ανήμποροι οι γονείς καταφεύγουν πρώιμα ή εσπευσμένα στα διάφορα ψυχοπαιδαγωγικά κέντρα, στα ΚΕΔΔΥ και αλλού, προκειμένου να περισώσουν ότι θετικό στοιχείο έχει εναπομείνει στο παιδί τους, δίνοντάς του νέο ξεκίνημα προς τη ζωή. Προσπαθούν απεγνωσμένα να τα απεξαρτήσουν από το «αίμα» και τον «θάνατο» που, από πολύ μικρή ηλικία, μέσω των games και της τηλεόρασης μπήκαν στη ζωή τους.

Και ενώ οι γονείς αυτοί τρέχουν στους διάφορους ειδικούς παιδοψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές, λογοθεραπευτές κλπ, οι αρμόδιοι για τη λειτουργία των Κ.Δ.Α.Π. ομιλούν για «επιχειρήσεις» θέτοντάς τους μάλιστα τον κομψό επιθετικό προσδιορισμό «συνεταιριστικές», αγνοώντας τον τρόπο λειτουργίας τους και την υψηλή τους αποστολή. Θα μπορούσε να τους δικαιολογήσει κανείς εφόσον διατηρούν την εσφαλμένη εντύπωση ότι οι χώροι των Κ.Δ.Α.Π. είναι απλά χώροι φύλαξης, κατ’ αναλογία με τους χώρους φύλαξης των κατοικίδιών μας, στους οποίους τα εναποθέτουμε όταν απουσιάζουμε σε διακοπές. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση αυτός που αγαπάει πραγματικά τον σκύλο ή το γατάκι του, όταν για διαφόρους λόγους αδυνατεί να τα πάρει μαζί του, ερευνά και επιλέγει τον καλύτερο ειδικό επιστήμονα ως φροντιστή τους.

Εμείς για τα παιδιά μας, τα σπλάχνα μας, ούτε αυτό το στοιχειώδες δεν μπορούμε να κάνουμε; Αντίθετα κάνουμε λόγο για «εθελοντές»!! που θα στελεχώσουν τα Κ.Δ.Α.Π., κάνουμε λόγο για Συνεταιρισμούς, κάνουμε λόγο για «μαγαζάκια», λες και αναφερόμαστε σε άψυχα αντικείμενα που για τέσσερεις – πέντε ώρες την ημέρα θα παραμένουν «φυλασσόμενα» σε μια αποθήκη. Μόνο από άγνοια θα μπορούσε να σκεφτεί και να προτείνει κάποιος αυτές τις αντιπαιδαγωγικές λύσεις.

Αλλά γονείς και συγγενείς των παιδιών που φοιτούν στα Κ.Δ.Α.Π., συναδέλφισσες και συνάδελφοι που εργάζεστε σε αυτά το φταίξιμο δεν είναι αποκλειστικά των πολιτικών αυτών προσώπων, αλλά κυρίως δικό μας.

Ίσως εμείς οι εκπαιδευτικοί που στελεχώνουμε τα Κ.Δ.Α.Π. να μην παρουσιάσαμε, όσο θα έπρεπε, σε ένα ευρύτερο κοινό την προσφορά μας και κυρίως τα αποτελέσματά της. Ιδιαίτερα μάλιστα στα στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία στην πλειοψηφία τους αγνοούν τον τρόπο λειτουργίας των Δομών μας. Ίσως να παραμένουμε αυτάρεσκα σε έργα βιτρίνας, σε εκδηλώσεις φαντασμαγορικού χαρακτήρα και δεν προχωρούμε, στην ανάδειξη του πραγματικού και ουσιαστικού λόγου ύπαρξής μας.

Έτσι η προσπάθειά μας και ιδιαίτερα τα αποτελέσματά της, που αφορούν την τροποποίηση της συμπεριφοράς των λιλιπούτιων φίλων μας γίνεται αντιληπτή μόνο από τους γονείς, τους, τους εκπαιδευτικούς τους στο σχολείο, αλλά και τους ειδικούς ψυχολόγους, λογοθεραπευτές, σχολικούς συμβούλους και άλλους ειδικούς με τους οποίους διαρκώς συνεργαζόμαστε. Και είναι φυσικό η όλη μας αυτή προσπάθεια να παραμένει, για το καλό των παιδιών, αδημοσιοποίητη και γνωστή μόνο μεταξύ των αμέσως εμπλεκομένων μερών.

Θα ήταν ορθό ωστόσο, αφού τηρήσουμε όλες τις βασικές και αναγκαίες αρχές της ηθικής δεοντολογίας, οι οποίες απαιτούν την απόλυτη προφύλαξη ονομάτων παιδιών και οικογενειών, με μεθοδικό τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο να εξηγήσουμε σε αυτούς που αποφασίζουν για τα παιδιά μας, για τον ακριβή ρόλο και την αποστολή μας. Να ενημερωθούν ότι, μέσα από την κατάρτιση και εφαρμογή διαφόρων ειδικών παιδαγωγικών προγραμμάτων, συντελείται βαθμιαία η ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών. Μέσα από τα εξατομικευμένα παιδαγωγικά προγράμματα παρέμβασης που υλοποιούνται, γίνεται μια πολύ σοβαρή και θεμελιωμένη σε επιστημονικά πορίσματα προσπάθεια τροποποίηση μιας ανεπιθύμητης παιδικής συμπεριφοράς.

Γιατί αυτό είναι το κυρίως ζητούμενο, να καλλιεργήσουμε τη προσωπικότητα του παιδιού έγκαιρα, αλλά κυρίως έγκυρα, μέσω των σύγχρονων ψυχοπαιδαγωγικών μεθόδων που εφαρμόζονται σε όλες τις προηγμένες χώρες του πλανήτη μας.

Σύντομα λοιπόν, με νεότερη δημοσίευσή μας, θα αναφερθούμε σε μερικές από τις επιστημονικές αυτές μεθόδους, ώστε να αντιληφθεί πλέον μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, αλλά κυρίως οι αρμόδιοι την «ακριβή» ειδική μας αποστολή. Να αντιληφθούν ότι ο θεσμός των Κ.Δ.Α.Π. πρέπει να ενταχθεί ανάμεσα στα άλλα παιδαγωγικά περιβάλλοντα και όλα μαζί να συντελέσουν, πέραν από την οικοδόμηση της γνώσης, κυρίως στην οικοδόμηση του χαρακτήρα και την καλλιέργεια της συμπεριφοράς των παιδιών μας. Θα αποδειχθεί με βεβαιότητα ότι οι χώροι του σχολείου και τα προγράμματα σπουδών, όπως αυτά εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια, ενδιαφέρονται κυρίως για τη συσσώρευση γνώσεων, μέσα από την υποχρεωτική κάλυψη μια συγκεκριμένης διδακτικής ύλης από τους εκπαιδευτικούς και σχεδόν ελάχιστα ενδιαφέρονται για την πολύπλευρη ψυχοσωματική και συναισθηματική καλλιέργεια του παιδιού.

Γιατί είναι απόλυτα λογικό ο θεσμός του σχολείου να έχει ως κύρια αποστολή του τη γνώση και ως εκ τούτου πεπερασμένες πρακτικές δυνατότητες στη προσπάθεια αντιμετώπισης μιας «ανεπιθύμητης συμπεριφοράς», που αρκετά μεγάλη μερίδα των παιδιών εκδηλώνει σήμερα. Όμως οι χώροι των Κ.Δ.Α.Π. και τα ευέλικτα ειδικά παιδαγωγικά προγράμματα που μπορεί να καταρτισθούν και να αναπτυχθούν σ’ αυτούς, καθώς και το κάθε μορφής δημιουργικό «παιχνίδι», έχει αποδειχθεί μέσα από την έρευνα και τη δράση (action research) ότι συμβάλλουν ασύγκριτα σε ικανοποιητικότερο βαθμό προς την κατεύθυνση αυτή, από ότι το συμβατικό σχολείο στη σημερινή του μορφή.

Γιατί η απασχόληση δεν είναι σε καμία περίπτωση φύλαξη ή parking, αλλά δημιουργία, διδαχή και εμπειρία, για την απόλαυση μιας όμορφης και δημιουργικής ζωής στο μέλλον.

Όλγα Τριανταφυλλίδου – Ταγλαρίδου

Παιδαγωγός – Ma S.E.N.

Κ.Δ.Α.Π. «ΜΠΑΤΑΝΙ»

ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΦΕΛΟΥΣ ΕΠΙΧΕΙΡΙΣΗΣ

ΔΗΜΟΥ ΕΔΕΣΣΑΣ

Βιβλιογραφία

1. Βαφέα, Α., (2000) Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης. Ένας οδηγός για την εξωσχολική απασχόληση. Αθήνα: Κ.Ε.Θ.Ι.

2. Βαφέα, Α., (2002) Πρακτικός οδηγός για δραστηριότητες στα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών. Αθήνα: Ε.Ε.Τ.Α.Α.

3. ΕΕΤΑΑ (2010) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού». Πρόγραμμα. Πράξη πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την υλοποίηση της δράσης «Εναρμόνιση οικογενειακής & Επαγγελματικής Ζωής». Σχολικό έτος 2010-2011. Στατιστικά στοιχεία εντεταγμένων Δομών και ωφελουμένων του προγράμματος. (διαθέσιμο στο:http://www.eetaa.gr/enarmonisi/paidikoi_stathmoi_2010/2010-07-29_e-book/HTML/